Son of Saul (2015) Review

Lucas Versantvoort / 10 Nov 2015

Another year, another Holocaust drama...but what a Holocaust drama it is! This film takes all narrative and cinematographic clichés one usually finds in films of this sort and dumps them straight into the trash. When you think about it, it's quite surprising that a subjective trip through Holocaust hell of this kind has taken so long to be made. 

The story can be summed up rather quickly: Saul, a Sonderkommando (Jews who were forced to help the Nazi's in the concentration camps), tries to bury his son while his fellow Sonderkommando's are planning an escape. The opening scenes already set the tone as we see Saul being forced to help the Nazi’s get the new batch of Jews undressed and into the gas chambers. As the ruckus what's happening behind the 'shower' doors gets louder and louder, the film cuts to a black screen with the film's title. Immediately, this film surpasses Schindler's List with its cop-out of a gas chamber scene. List, while a great piece of cinema in many ways, is in the end a story about a white man growing a conscience. Shoah, it is not. I imagine Spielberg wanted to recreate the Holocaust with a morally decent central narrative to not completely alienate his audience. Son of Saul has a similarly morally decent storyline (Saul trying to properly bury his son), but unlike List puts you smackdab in the middle of Auschwitz for the duration of the film. 

The true genius lies in the complete lack of cinematic manipulation. True, film is by its very nature a manipulative medium, but director Nemes presents this most horrific of horrors as authentically as possible. Ninety percent of the film consists of long shots where the camera sticks to Saul as if magnetically drawn to him, while the horrors taking place in the background tend to be out of focus. If Saul isn't looking at it, it's out of focus. The result is a highly subjective journey through Auschwitz. Nemes is also aware of what he can and cannot show: he doesn't pull any punches, but he also doesn't take us into the gas chambers, because he knows it there are some things that must not be seen. There are no typical cinematic tricks here: no establishing shots, no 'artsy' camera angles or filters, no music. It's a refreshing change of pace from how the Holocaust is usually presented. 

The sound is also crucial to the film's impact. Since much of what we see in the background is out of focus, it's the sound that has to convey the hellhole we find ourselves in. Combined with the long shots, you rapidly become exhausted, so when a quiet scene suddenly appears, it's almost shocking. 

In terms of acting, I was surprised how minimalist it was. One would expect there'd be all kinds of Big Emotions on display given the characters' circumstances, but it's precisely these circumstances that feed Géza Röhrig's (Saul) performance. Saul has a one-track mind and trying to survive in Auschwitz would lead you to shut everything out, to block out all emotions. Fully expressing yourself would lead to certain death, so Saul internalizes everything, so to speak. It's a very bold move from Nemes who could've easily included lots of Oscar-bait scenes, but didn't.

Even Claude Lanzmann, creator of the gargantuan Shoah documentary, who stated that depicting the Shoah is beyond film's capabilities has spoken of his great admiration for Son of Saul. I suppose that's the highest praise one can give to a Holocaust drama: Lanzmann liked it.

Dutch version

Een nieuw jaar, een nieuw Holocaustdrama...maar wat een drama! Son of Saul vermijdt kundig elk filmisch cliché om kunstmatig effectbejag te voorkomen. Het is bijna frappant dat we zo lang hebben moeten wachten op zo'n subjectieve reis door een concentratiekamp, maar Son of Saul presteert het, weliswaar op een brute manier maar zonder ooit te ver te gaan.

Het verhaal laat zich gemakkelijk samenvatten: Saul, een Sonderkommando (Joden die de Nazi's moesten helpen in concentratiekampen), doet er alles aan om zijn zoon een waardige begrafenis te geven, terwijl zijn mede-Sonderkommando's een ontsnapping aan het plannen zijn. De openingsscènes zetten de toon al met Saul, die pas aangekomen Joden in Auschwitz naar de kleedkamers en gaskamers moet begeleiden, terwijl een Nazi herhaalt dat de warme soep koud aan het worden is... De deuren van de 'douche' sluiten, Saul moet bij de deur staan, het helse kabaal wordt luider en plots knipt de film naar een zwart beeld met de titel. Meteen overstijgt Son of Saul al Schindler's List die met z'n ‘narrow-escape’ gaskamer-scène toch wel erg de plank mis sloeg. Schindler's List, in vele opzichten een sterk drama, is uiteindelijk het verhaal van een blanke man, die van harde zakenman verandert in een filantroop met een hart van goud. Spielberg wilde waarschijnlijk met het Schindler-personage een moreel licht bieden als uitweg uit de waanzin van de Holocaust. Maar gaat de Shoah in feite niet om pure vernietiging? Son of Saul heeft ook een positief centraal verhaalelement (Saul die zijn zoon plechtig wil begraven), maar plaatst je middenin de chaos van Auschwitz. 

Wat de film zo geniaal maakt, is het verfrissende gebrek aan cinematografische manipulatie. Natuurlijk is film per definitie een manipulatief medium, maar regisseur Nemes weet deze ultieme horror op een zo natuurlijk mogelijk ogende manier tot leven te brengen. De film bestaat grotendeels uit lange shots waarbij de camera als het ware aan Saul gekleefd zit, terwijl veel van de afgrijselijke taferelen hierdoor wazig blijven. Het is zichtbaar, maar niet helemaal. Alleen als Saul ergens direct naar kijkt, verschijnt datgene ook scherp in beeld. Het resultaat is een zeer subjectieve reis door Auschwitz. Hoewel we middenin Auschwitz zitten, weet Nemes ook wat hij wel en niet kan tonen: de film is bruut, maar we zien bijvoorbeeld nooit het vergassen, omdat Nemes weet dat zoiets simpelweg gewoon niet kan en niet mag. Ook ontbreken typisch filmische trucs, zoals establishing shots, opvallende camerahoeken, filters en zelfs muziek ontbreekt in de film. 

In tegenstelling tot muziek speelt geluid hier een cruciale rol. Omdat veel van wat we zien ‘out of focus’ is, heeft het geluid de taak om deze auditieve hel tot leven te brengen. En door het gebrek aan visueel overzicht worden we gedwongen ook onze fantasie gebruiken, wat vaak een intenser effect oplevert dan iets letterlijk tonen.

Qua acteerwerk valt op hoe minimalistisch het allemaal is. Je zou toch verwachten dat allerlei Grote Emoties tentoongespreid zouden worden, maar het geheim zit 'm in Saul's omstandigheden. Om te kunnen overleven in zo’n situatie - en om zijn zoon een waardige begrafenis te geven - sluit Saul zich af voor alles om zich heen. Emoties de vrije loop laten zou waarschijnlijk zijn dood betekenen. Eigenlijk heel gedurfd van Nemes om het zo minimalistisch weer te geven, terwijl hij ook heel makkelijk de ‘Oscar-factor’ had kunnen najagen. 

Zelfs Claude Lanzmann, bekend van de tien uur durende documentaire Shoah, heeft gezegd Son of Saul enorm te bewonderen. Ooit had hij gezegd dat het in beeld brengen van de Shoah een onmogelijke taak is voor film. Misschien is dit wel het grootste compliment dat aan een Holocaustfilm te geven is: Lanzmann vond 'm goed.