Whiplash (2014) Review

Lucas Versantvoort / February 22, 2015

Man oh man, it’s been a while since I was so fired up over a single film. Indeed, the other times I can remember being truly excited about film were when I first watched Memento roughly ten years ago and In the Mood for Love several years ago. Regardless of any complaints I might have, to finally witness a film again that makes good on the promise of all those remarks about how ‘astounding,’ ‘exhilarating’ and ‘electrifying’ it is, is a breath of fresh fucking air. Whiplash reminds me of Black Swan. Both films deal with an (unhealthy) desire to achieve artistic perfection. There’s a key difference in the way both films handle this theme, however, which I think is crucial to understand why Whiplash is ultimately the superior film…but more on that later.

            Whiplash starts in pitch black as we hear the faint sound of drums slowly tapping. And then it slowly goes faster…and faster and just when you think it couldn’t possibly go any faster, it does. The effect is euphoric. With a bang the first image appears, protagonist Andrew, a first-year student at Schaffer Conservatory in New York, sitting at his drum set, practicing. He is startled to see Terence Fletcher, a jazz instructor at the conservatory, watching him from a distance. Though Fletcher doesn’t seem to be impressed, Andrew is eventually allowed to join his band as the alternate for the core drummer. Fletcher, however, turns out to be to jazz instructors what Gny. Sgt. Hartman from Full Metal Jacket is to drill sergeants: aka hardcore. Fletcher comes from the school of hard knocks and believes the only way new musical legends will ever arise is if people are pushed “beyond what is expected of them.” Naturally, his teaching methods will have psychologists weeping in their theatre seats, but there you go. Andrew, feeling his family and friends don’t truly understand and appreciate his efforts, naturally isolates himself from those around him and starts practicing until his hands bleed. The rest of the film traces his efforts to achieve his goals and his relationship with Fletcher.

In pure cinematic terms, I’d almost label Whiplash a thriller. It’s edited in such a way that even the act of Andrew quickly grabbing his stuff and getting into a car becomes exhausting. Even during scenes of jazz being played, the editing is alive, panning from player to player with quick close-ups of players and instruments added as well. Truly, this film is the perfect showcase for the power of editing.

            As for the acting, if you’ve heard anything at all about it, you’ll know J.J. Jameson, uh, J.K. Simmons acts the hell out of his part. It’s impossible not to feel a bit discouraged by the fact that only now, when he nabbed a really scene-chewing part, he’s showered with awards, but it’s hard not to like him, the man, mind you, not the character. What’s more upsetting, however, is how Miles Teller (you know, the protagonist) flew under the collective radars of pretty much all major award bodies. I guess they felt it’s hard to name someone ‘best actor’ when 50% of the time he’s playing the drums. Nevertheless, he gives an astounding performance.

            As for the crucial difference between Black Swan and Whiplash: in Black Swan, you never ‘felt’ Nina’s desire to become the best. You knew that’s what she wanted, but you didn’t share that longing. The film couldn’t convey the feeling of reaching perfection being the only thing that matters. In Whiplash, however, there are no cheesy surrealist nightmare sequences with oh so deep symbolism. Instead, we see Andrew practicing and practicing and listening to old tapes of the drummers he’s always idolized. When he starts experiencing success in Fletcher’s band, we share his feeling of isolation when no one in his family appreciates the sacrifices he’s made in the name of art. We start to share the feeling that being anything less than the next Charlie Parker just won’t do.

            If there is a downside, it’s that the film lacks a certain amount of plausibility. Whenever a film like Whiplash or Black Swan attempts to portray the quest for ‘true art,’ it’s always paired with physical and emotional violence and so on. I get the point, believe me, but there’s something unbelievable about a man like Fletcher doing what he does and it not resulting in his immediate dismissal from the conservatory. The film does its best to remedy this with characters that emphasize the emotional abuse Fletcher is dishing out to his players, basic human decency as portrayed by Andrew’s father and by explicitly/implicitly dealing with questions of whether or not the end justifies Fletcher’s means, whether being told you did a “good job” is good enough, whether or not all this effort and sacrifice is worth it, etc. Any viewer with a working thinking cap will realize the film doesn’t portray Fletcher’s methods as being the one path to greatness.

            But in the end, these minor quibbles don’t stand in the way of Whiplash’s true achievement: coming to share and understand Andrew’s desire to succeed and this the film does with aplomb. Nowhere is this more evident than in the spectacular finale, one long rousing scene that is almost completely without dialogue. The music does all the talking.

Spoilers

The final scene is not just one of the most rousing cinematic experiences of 2014, but a morally ambiguous one as well. You could say the film vindicates Fletcher’s methods; after all, isn’t Andrew giving the performance of his life right now as a result of being pushed by Fletcher? The film practically ends with Fletcher’s exultant nod of approval to which Andrew smiles. The film seems to follow basic sport film formulas where the hero finally emerges as the victor after overcoming huge hurdles. This would therefore acknowledge the righteousness of Fletcher’s methods since Andrew becomes ‘the next Charlie Parker,’ but one could also see the ending as Andrew not just realizing his true potential, but simultaneously proving the film’s suggestion that true artists are characterized by lack of friends, drug abuse and so on. Andrew’s rejection of his father and return to the drum set signifies that he’s passed the point of no return and will devote himself to his art regardless of the effects on his health, emotional wellbeing and personal life. Even the fact that he seems to ‘surpass’ Fletcher (a sign of a ‘happy end’), could also be interpreted as him succumbing to Fletcher, still desperate to get his teacher’s approval. So what seems to be a ‘happy end’ could also very well be a tragic end, but, like art, it all depends on how you look at it.

Dutch version

Whiplash, geweldig om weer een film te zien die recht doet aan de talloze superlatieven die op de filmposter staan. Whiplash doet denken aan Black Swan, ook een film over de ongezonde drive om ‘ware kunst’ te bereiken. Er is echter een cruciaal verschil tussen de films, een verschil dat Whiplash uiteindelijk tot de betere film maakt.

            Het filmscherm is zwart en we horen zacht het aanzwellen van drums, sneller en sneller totdat het lijkt dat het niet sneller kan en met een laatste klap zien we plotseling Andrew, een eerstejaarsstudent aan het Schaffer Conservatorium in New York. Hij is aan het oefenen op zijn drumstel. Andrew schrikt van Terence Fletcher, een jazzdocent aan hetzelfde conservatorium. Fletcher lijkt niet onder de indruk van zijn spel, maar Andrew mag zich uiteindelijk toch voegen bij zijn lesgroep. Fletcher blijkt echter voor drummers te zijn wat Hartman uit Full Metal Jacket voor soldaten is, ‘hardcore’. Fletcher gelooft heilig in het feit dat (drum)legendes alleen ontstaan als mensen hard gepusht worden. Het ergste wat je volgens Fletcher tegen iemand kunt zeggen is: ‘goed werk’. Ongetwijfeld zullen psychologen wereldwijd zich zorgen maken over het emotionele leed dat je iemand kunt aandoen, maar ja, vertel dat maar aan Fletcher. Andrew voelt aan dat niemand in zijn gezin of vriendenkring begrijpt wat hij wil bereiken met drummen en dus isoleert hij zich steeds meer en ziet hij het bereiken van Fletcher’s goedkeuring als het ultieme doel en dus traint hij…tot bloedens toe. De film analyseert vervolgens de vreemde relatie die ontstaat tussen leerling en meester.

            In puur filmische termen zou je zeggen dat Whiplash bijna een thriller is. De film is zo gemonteerd dat zelfs een simpele handeling zoals Andrew die snel z’n spullen pakt, een auto instapt en wegrijdt, bijna uitputtend is om naar te kijken. Ook tijdens de jazz-scenes heerst de montage, snel knippend van het ene shot naar het ander. Als je een film zoekt die de kracht van montage laat zien…

            Als je ook maar iets gehoord hebt over Whiplash, weet je dat J.K. Simmons domineert als de leraar. Het heeft iets triests dat zo’n goed acteur pas zijn moment in de spotlights krijgt wanneer hij een luidruchtige, opvallende rol heeft. Nog triester is dat vrijwel elke prijzenorganisatie de hoofdrolspeler, Miles Teller, heeft genegeerd. De enige verklaring is dat een rol die voor de helft bestaat uit drummen blijkbaar niet beschouwd wordt als ‘acteren’.

            Het cruciale verschil tussen Whiplash en Black Swan is dat je in Black Swan nooit Nina’s verlangen volledig begreep. Je wist wat ze wilde, maar nooit deelde je dat verlangen. De film kon er niet voor zorgen dat je haar streven naar perfectie deelde. In Whiplash zijn er gelukkig geen surrealistische nachtmerrieachtige scenes met o zo diepe symboliek. We zien Andrew gewoon oefenen en oefenen en luisteren naar oude cassettebandjes van zijn favoriete drummers. Wanneer hij in de ogen van Fletcher succesvol begint te worden in diens lesgroep, delen we Andrew’s frustratie wanneer niemand in zijn familie snapt waarom dit zoveel voor hem betekent. We begrijpen waarom hij niets anders wil worden dan de volgende Charlie Parker.

            Het grote minpunt is dat Whiplash niet helemaal geloofwaardig is. Het lijkt wel alsof elke film die het streven naar perfectie in kunst weergeeft dit niet kan doen zonder scenes met enorm emotioneel en psychologisch geweld. Het blijft ongeloofwaardig dat Fletcher Andrew kan blijven mishandelen zonder meteen ontslagen te worden. De film biedt echter genoeg tegenwicht door middel van Andrew’s vriendelijke ondersteunende vader, het omgaan met de vraag of Fletcher’s methodes gerechtvaardigd zijn of niet, of het allemaal wel de moeite waard is. Elke kritische kijker zal snappen dat de film Fletcher niet verheerlijkt.

            Maar feit blijft dat Whiplash een extreem intense ervaring is met als grootste pluspunt dat je echt voelt en meeleeft met Andrew’s verlangen om de beste te worden. Dit is het meest zichtbaar in de laatste scene: een lange drumsolo, vrijwel zonder dialoog. Als je na deze scene niet snapt wat Andrew en Fletcher willen bereiken, dan zal je het nooit begrijpen.