Ex Machina (2015) Review

Lucas Versantvoort / May 19, 2015

Ex Machina, of course derived from the term Deus Ex Machina, is one in a long line of sci-fi stories seeking to explore the 'nature' of artificial intelligence. More specifically, it's interested in our behavior towards it, our fascination with it and so on.

The oh-so symbolically named Caleb (Domhnall Gleeson) is a young coder, working at pretty much the largest internet company in the world. One day, he receives a message saying he's won a prize: he'll get to spend a week with the CEO, Nathan (Oscar Isaac) in his mountain villa. Once there, he meets the muscle-bound mystic, sporting a shaved head and smashing beard, and finds out he's there to conduct a Turing Test. Nathan has built an advanced AI, the oh-so subtly named AVA and wants Caleb to judge how advanced the AI is. Thus begins a series of talks between Caleb and AVA, overseen with cameras by Nathan...

After the disaster that was Chappie and its pitiful attempts at dealing with issues of AI and so on, it's refreshing to see a film that knows what it wants to be. All the usual questions of AI are dealt with, including the obvious one: why? Why do we have this obsession with creating a self-aware 'being' in our likeness? In one scene, Nathan sees it as the next logical step in an evolutionary sense; AI was a long time coming. In his eyes, AVA is merely a version number, only relevant until a 'better' model comes along, just like human beings. He of course skillfully avoids the question of whether humans are actually improving on a generational basis. The wonderful thing about these explanations of his is that they sound logical on the one hand, but on the other they also reveal his inhumanity, his inability or unwillingness to consider the human component of what he's doing. 

The only thing that feels forced in Ex Machina is the biblical symbolism: the primeval, Garden of Eden-esque environments surrounding Nathan's mountain retreat, Caleb comparing Nathan to a God, the name Caleb and so on. Comparing AI designers to God isn't exactly a new thing, people. Speaking of forced, the filmmakers also couldn't resist including countless mirror shots to 'reflect' as it were the dual nature of man, man's relation to AI, AI's 'desire' to be human and so on. So we get these shots where there's two Calebs, etc., shots that are so obviously symbolic you can practically hear the filmmakers shout 'see what we did there?' Why this overabundance of mirror shots? It's gotten so bad that the only thing I feel they 'reflect' is a lack of cinematographical innovation.

Thankfully, the film doesn't shy away from the topic of sex. The two seasons of Ghost in the Shell: Stand Alone Complex are the only other works of fiction I've seen that also deal with this topic, but I'm sure there are many others. But anyway: sex. If you have the ability and know-how to create a 'being' resembling your own form, it's not long before sex becomes a possible and very attractive option: after all, as Nathan put it when answering Caleb, why not? In a time where humanesque robots are becoming more and more present, it's good to see films like Ex Machina explore the obvious sexual aspects of our desire for AI. I also like that Nathan has AVA on the one hand and something of a serving girl on the other, an AI named Kyoko. She not only serves meals and so on, but also 'serves' Nathan (wink, wink, nudge, nudge) and more importantly, she's mute. What this implies is that Nathan, in his quest for fully artificial intelligence, also wanted a sexbot, but one conveniently without any other cognitive functions or desires or the capacity to (verbally) disobey him. She's bound by the limits he's enforced on her (though there's an interesting plot twist...). What's really interesting is that fully functioning AI, aka perfecting AVA or any future form of her, is in the end still his real desire. Kyoko was more of a curiosity that had to be satisfied along the way. Sex isn't the end goal in AI development, but it sure is a convenient stop along the way... No, a completely 'human' AI is his real end goal, though this also means the AI could deceive you and break through the boundaries you've set for it and rise up in rebellion...

The characterization is great as well, particularly Nathan's. Consider the fact that, upon first meeting Caleb he pleads with him to immediately become friends. Presumably this is to avoid the typical boss-employee relationship. As the story progresses, we get a better grasp on Nathan. We realize this is a man who's spent the better part of his life designing and coding. Human concepts like friendship, conversations, love and so on aren't so much complex facets of humans, but things that he's programmed time and again. His initial desire to immediately become friends then isn't so much an act of friendship, but a sign his social skills have slowly withered over the years. 

There's a lot to like in Ex Machina. Despite a runtime of almost two hours and almost no action scenes, the film is never anything less than engaging, even during those times when the story feels less like a naturally evolving drama and more like a crash course in AI vs Humanity. And despite the Biblical symbolism being laid on a bit too thick, you're constantly kept on edge, not just regarding Nathan's true intentions and his strange relationship with Caleb, but with questions of our fascination with AI and how our creations and boundless technological advancements can have unforeseen and damaging consequences for us. 

Dutch version

Ex Machina, afgeleid van ‘deus ex machina’, is een film die net als talloze sciencefiction verhalen kunstmatige intelligentie als onderwerp heeft, of eigenlijk onze omgang en fascinatie met kunstmatige intelligentie. 

De o zo symbolisch genoemde Caleb (Domhnall Gleeson) werkt als codeur voor het grootste internetbedrijf ter wereld. Op een dag krijgt hij een bericht dat hij een prijs gewonnen heeft: hij zal een week doorbrengen met zijn baas Nathan (Oscar Isaac) in zijn bergresort. Daar komt hij oog in oog te staan met Nathan, de kale, bebaarde mysticus. Nathan zegt dat hij een androïde heeft gebouwd, een zeer geavanceerde kunstmatige intelligentie die hij o zo subtiel AVA heeft genoemd. Hij wil dat Caleb een Turing Test uitvoert om te beoordelen hoe 'menselijk' ze is. Zo begint een reeks gesprekken tussen Caleb en AVA, terwijl Nathan alles via zijn camera's in de gaten houdt...

Na de filmramp genaamd Chappie is het prettig om eindelijk weer een sci-fi film te zien die weet wat het wil zijn. Alle gebruikelijke vragen over kunstmatige intelligentie komen langs waaronder de simpelste en belangrijkste: waarom? Waarom verlangen we naar het bouwen van een wezen in ons evenbeeld? Nathan meent dat kunstmatige intelligentie enkel de volgende stap is in de evolutie, die zat er allang aan te komen. In zijn ogen is AVA enkel een versie die vervangen wordt zodra iets beters is ontworpen, net als mensen. Hij vermijdt tegelijkertijd handig de vraag of mensen ook steeds beter worden per generatie. De mooie dubbelheid in deze uitleg zit 'm in het feit dat het logisch klinkt, maar ook hint naar Nathan's onmenselijkheid, zijn onvermogen om de menselijke component van zijn werk onder ogen te zien.

Het enige dat toch wat geforceerd voelt, is de bijbelse symboliek: de primitieve Tuin van Eden-achtige omgevingen, Caleb die Nathan met God vergelijkt, de naam Caleb. Over geforceerd gesproken, de filmmakers konden zo te zien ook de verleiding niet weerstaan om wat spiegelshots te gebruiken om de dualiteit van de Mens te benadrukken, onze verhouding tot kunstmatige intelligentie en het 'verlangen' van AVA om menselijk te zijn. We krijgen shots gepresenteerd met 'twee' Calebs, shots die zo overduidelijk symbolisch zijn dat je de filmmakers bijna hoort krijsen, 'zie je hoe we dat gedaan hebben!?' Het enige wat deze shots nog lijken te 'weerspiegelen' is een gebrek aan cinematografische innovatie.

Dat de film het concept van kunstmatige intelligentie vanuit een seksueel oogpunt bekijkt, is een prettige verrassing. Dit was bijvoorbeeld ook te zien in de Japanse anime-serie Ghost in the Shell: Stand Alone Complex, maar er zullen vast talloze werken zijn die dit ook doen. Het is natuurlijk pervers, maar dat maakt het juist zo fascinerend: als je de vaardigheden hebt om een 'wezen' naar je eigen evenbeeld te maken, dan duurt het niet lang voordat seks (zoals altijd) een interessante en verleidelijke mogelijkheid wordt. Om Nathan te citeren: 'Waarom niet?' We leven in een tijd waarin kunstmatige intelligentie en robots langzaam maar zeker steeds geavanceerder worden, dus dat maakt Ex Machina's kritische blik op de seksuele dimensie van ons 'verlangen' naar kunstmatige intelligentie des te relevanter. Interessant is dat Nathan in AVA zijn zoektocht naar perfecte kunstmatige intelligentie ziet, maar ook een andere kunstmatige intelligentie heeft, Kyoko, een 'dienstmeid'. Haar opvallendste eigenschap is dat ze doofstom is. De implicatie lijkt te zijn dat Nathan naast AVA ook een seks-bot wilde hebben, maar dan zonder stem, cognitieve functies en eigen verlangens. Tegelijkertijd is AVA, of waar ze voor staat (perfecte kunstmatige intelligentie), zijn echte interesse. Seks is uiteindelijk een pitstop, maar niet de eindbestemming. 

Het script is ook behoorlijk goed uitgewerkt. Dit is onder meer te zien wanneer Caleb voor het eerst Nathan ontmoet. Nathan onderbreekt hem en vraagt of ze meteen vrienden kunnen zijn en al dat eerste ontmoetingsgedoe kunnen overslaan. Dit is vermoedelijk om de gespannen werkgever-werknemer relatie te vermijden. We krijgen steeds meer grip op Nathan die het grootste deel van zijn leven gewijd heeft aan het coderen en ontwikkelen van kunstmatige intelligentie. Sociale concepten als vriendschap en liefde zijn geen complexe facetten van de Mens, maar nullen en enen die hij telkens weer programmeert. Met Caleb snel bevriend willen raken symboliseert dan Nathan's sociale vaardigheden die met de jaren ook tot enen en nullen zijn gereduceerd. 

Misschien is dit teveel analyse voor een recensie, maar er valt gewoon veel te waarderen in Ex Machina. Hij duurt zo'n twee uur en bevat weinig tot geen actie, maar is van begin tot eind meeslepend en intrigerend, zelfs wanneer de film niet zozeer een logisch ontvouwend drama lijkt te zijn, maar een hoorcollege over kunstmatige intelligentie. En ook al is de bijbelse symboliek er wat dik opgelegd, toch zit je constant op het puntje van je stoel door Nathan's ware aard, AVA's ware 'aard' en onze destructieve fascinatie met kunstmatige intelligentie.